Tasarımda Neye Para Ödüyoruz?

Bu yazımızda sizlerle aslında oldukça ciddi; fakat sizlerin merak ettiği bir konu üzerinden ulaşalım istedik; Telif Hakları. Ajanslarınız ile çalışırken ve hatta in-house bir grafik departmanınız olsa dahi neden birçok alana para ödüyorsunuz? Madem bir tasarım yapıyoruz, bunun fontu, görseli, belki de arkaplanda kullanılan dokusu neden paralı? Fotoğraf çektirdiğinizde görseller size mi ait oluyor? gibi birçok sorunuza nedenleri ile cevap vermek istiyoruz.

Öncelikle Telif Hakları dediğimiz şey nedir bunu öğrenelim. Ülkemizde Fikri Mülkiyet Hukuku esaslarına dayanan ve içerisinde 2 önemli unsuru barındıran bir hukuk dalı var. Hukuğun bu dalı dünyada oldukça farklı ve gelişmiş olsa da Türkiye'de de fikir ve eserleri korumak üzerine oldukça geliştirilmiş ve gelişmeye açık bir alan. Bu alandaki 2 önemli unsur ise şöyle;

1. Telif hakları

2. Sınai mülkiyet hakları

Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğan haklardır. Koruma, eserin kamuya sunuluşu ile kendiliğinden sağlanmaktadır. Bunun için bildirim ya da tescil gibi bir prosedüre ihtiyaç bulunmamaktadır. Sınai mülkiyet haklarında ise korumanın sağlanması için, ilgili buluşun, tasarımın, markanın vs. tescil ettirilmesi gerekmektedir.

Aslında bu basit ama anlamlı tanımdan da anlaşıldığı üzere Telif Hakları için herhangi bir başvuru, süreç gerekmez. Burada önemli olan sadece yaratım ve eserin topluma sunuluşudur. Peki eser dediğimiz sadece bir müzik eseri ya da tablo mudur?

-> Kanun, bilgisayar programları dahil bilim, edebiyat, müzik, güzel sanatlar ve sinema eserlerinden doğan hakları tanımlar ve güvence altına alır. Buna göre ilgililerin bu eserler dolayısıyla maddi ve manevi yetkileri doğar.

Bu hukuksal dili bir tarafa bırakırsak, Paristanbul olarak ajans tarafında ve siz marka sahiplerini daha da fazla ilgilendiren alanlarda bu konuların nasıl işlendiğine bir gözatalım.

Biraz daha geniş bir alandan indirgeyecek olursak; tasarım kavramı markanın tasarlanmasından başlayarak, görsel kimlik, ambalaj, web, iletişim tasarımı gibi alanlara kadar uzuyan bir liste. Biz özellikle Paristanbul'un uzmanlık alanı olan marka ve ambalaj etrafında dönerek, bu 2 alanda hangi haklara dikkat etmemiz gerektiğine göz atalım.

Marka dediğimizde aslında soyut bir kavramdan bahsediyoruz ve markanın elbette patent ve tescil süreçlerine tabii olduğunu biliyoruz. Peki markanın yaratılması sürecinde geçilen aşamalarda geliştirilen ve sizlere sunulan görsel/stratejik fikirler size ait midir?

-> Maalesef siz fikri hakları satın alana kadar tüm eserlerde olduğu gibi bu düşünce eserlerinin de hakları yaratıcısına aittir. Bu nedenle satınalma yaptığınız hizmetlerin karşılığında Fikri Hakların Devri olması zaruridir.

Hakların Devri nedir, nasıl yapılır ?

Eser sahipleri veya mirasçıları mali haklarını karşılıklı veya karşılıksız, süreli veya süresiz olarak devredebilirler. Mali haklara ilişkin sözleşmelerin yazılı olması ve devre konu hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır. Bu elbette çalıştığınız kişi/şirket ve sizin aranızdaki ilişkiye bağlı olarak çok detaylı bir şekilde yazılı ve tasdik edilmiş şekilde ya da sözleşmenizin bir parçası olarak yapılabilir.

Paristanbul olarak bizim önerimiz elbette hangi eserin haklarını satın aldığınızı gösteren detaylı bir devir sözleşmesi yapmanız.

Burada önemli bir nokta var; Hakların Devri sözleşmesini İş Sözleşmesi ile karıştırmayın sakın!

Grafik Tasarım :

Grafik tasarım yaratım sürecinde olan ya da tamamlanmış bir işin tüm hakları yaratıcısına aittir!

-- Elbette burada önemli bir nokta var; bir tasarımcı ajans ya da inhouse bir tasarım departmanında çalışıyorken yarattığı tüm eserler çalıştığı kuruma aittir. Bu kanun tarafından işverene verilmiş bir haktır ve satış, hakların devri ve kullanım hakları gibi tüm haklar işverenin elindedir.--

Grafik Tasarım içerisinde yer alan hangi alanlar eser olarak sayılabilir?

Aslında bu sorunun cevabı; HEPSİ!

Öncesinde çalışmaların bir FİKİR ESERİ olduğunu unutmadan yani temelde bir telifin bulunduğunu unutmadan şöyle bakalım;

Tüm öğeler yaratılabilineceği gibi elbette tasarımcılara verilen KISITLI zamanlar düşünüldüğünde maalesef iş ortaklarından faydalanarak fotoğraf / font gibi alanlarda yaratılmış eserleri kullanıyor olmaları kaçınılmaz. Yani tasarımlarda kullanılan çoğu fotoğraf / font bir başkasının eseri; yani belirli bir bedel karşılığında kullanılabilir.

Font : Font satınalımları çoğu zaman ajansınız tarafından yapılmakta ve farklı eserlerde kullanılmasına karşı bir yaptırım olmamaktadır; fakat bu tür eserleri satın almanız size DAĞITIM/ÇOĞALTMA hakkı tanımadığı için özellikle fontların paylaşımı mümkün değildir ve hiçbir üçüncü parti ile paylaşılamaz.

Font konusunda belki bilmediğimiz ve önemsemediğimiz bir nokta ise fontların da bir yaratıcıları olduğu; her font çoğu zaman elle çizilerek, her harf her dile göre şekillendirilerek oluşturuluyor ve sonrasında bizlere ulaşıyor. Dünyada sadece 1166 adet "font ailesi" var. Bu ailelerin ya da bireysel olarak fontların bize hissettirdiklerini düşünürsek arkasındaki harcanan zaman ve emek değer verilemeyecek gibi değil! Sırf bu nedenle bir telif haklarına sahip olmaları normal!

Görsel :

Görsel konusunda aklınıza gelebilecek birçok nokta olabilir ve evet bu noktaların hepsinde telif hakları bizleri yakamızdan tutan birer konu. Fotoğraftan, zemin kullanımlarına, illüstratif görsellerden vektörellere kadar birçok kullanılan görsel telif hakkına tabii.

Bu konuda 2 önemli unsur var; stok kullanımları ve sizlerin özel kullanımına ait fotoğraf çekimleri.

Fotoğraf çekimleri ile başlayacak olursak; fotoğraf çekimi yapılmasının 2 önemli sebebi var;

1. Türkiye'de özellikle bizim kültürümüze ait yiyecek ya da içecek görselleri en önemli sorunumuz. Bu nedenle oldukça fazla çekime gidiyoruz.

2. Stok görsellerinin çoğunlukla herkesin kullanımına açık olması (royalty free) ve sizin görselinizin birçok markada daha görülebilme riski.

Peki fotoğraf çekimi yaptırdınız, ya sonra? Bu fotoğrafların hakları tamamen sizin mi oluyor? Hak aidiyeti bu noktada tamamen yaptığınız anlaşmaya bağlı. Unutmayın ki çekim için yaptığınız anlaşmaların çoğunda hizmet bedeli sadece çekim/produksiyon/rötuş kalemlerini kapsıyor. Eğer siz anlaşmanız içerisinde özel bir madde ile ya da ek bir ücret ile hakları teslim almıyorsanız bu telif hakları hala da çekimi yapan fotoğrafçıya ait. Bu sebeple anlaşmalarınızda önemle dikkat etmeniz gereken unsur Telif Haklarının Teslim edilmesi maddesi.

İkinci noktada ise Stok görsellerinin kullanımı var ve burada işler son zamanlarda biraz karışmış durumda. Basitten biraz daha kompleks bilgilere doğru gidelim.

Royalty Free nedir ?

Çoğu stock sitesine üye olan ajans ya da bireysel üyeliğin kullandığı görseller Royalty Free'dir. Yani siz görseli satın aldığınızda, bir defa para ödersiniz ve görselin kullanım, çoğaltım, baskı hakları size aittir; ancak "sadece size ait değildir". Bu nedenle de sizin kullandığınız görselleri bir başka markanın hatta rakibinizin araç giydirmesinde, ambalajında ve birçok yerde görme riskini almış olursunuz.

Elbette stok fotoğrafı kullanırken de bunu önlemenin bir yolu var ve bu da Rights Management ile oluyor. Rights Management anlaşması yaptığınızda kullandığınız görseli satın almadan önce kullanım alanı, kullanım süresi, baskı yapılacaksa baskı adedi ve kullanım coğrafyası gibi maddeleri belirleyerek sadece sizin kullanımınıza ait yapabilirsiniz. Burada riskli olan ise görsel bedellerinin yüksek olması ve de süreli olması.

Bireysel Hesap ve Kurumsal Hesap Farkı nedir?

Uzun süredir anlaşmalı olarak çalıştığımız en büyük stok görsel firması Shutterstock ile bundan 2 sene öncesinde yeni bir anlaşma yaptık. Bu anlaşmanın altyapısını Kurumsal Hesap oluşturuyordu. Öncesinde ve hala devam eden bir sistem olan Bireysel Hesap uygulamasında sadece bireysel kullanımlara açık olan, aylık belli bir üyelik aidatı karşılığında günlük belli bir limitle görsel indirdiğiniz ve dilediğiniz yerde diledğiniz sürede kullanabildiğiniz görsel erişim hakkınız var. Ne kadar güzel değil mi? Maalesef değil çünkü artık bireysel hesap ile kurumsal için bir satınalma yaparsanız başınıza büyük bir bela açılabilir.

Çok küçük bir örnekle; çok büyük bir Türk havayolu şirketi geçtiğimiz dönemlerde kendi bilgisi dışında ajansının bireysel hesap üzerinden satınalma yaparak kullandığı bir görsel için açılan dava karşısında büyük tazminatlar ödemek durumunda kaldı. Hem de eğer bilgisi olsa bu bedeli seve seve ödeyecekken ajansının ihmalkarlığı karşısında imajını da zedeledi.

Peki neden para ödüyoruz? Çünkü stok görsellerinin sahipleri de kendi emeklerini ve haklarını korumak istiyorlar. Kullanım yapıldığında bundan belli bir pay almak ve işlerinin ulaştığı her alanda mutlu olmak istiyorlar. Oldukça geçerli bir sebep değil mi? Bu nedenle her kullanılan görsel başına belirli bir ücret ödeniyor ve kullanımlar böylece daha doğru bir şekilde gerçekleşiyor.

Kurumsal hesap kullanımı ile ilgili detaylı bilgilere Shutterstock'un hazırladığı belge üzerinden daha da detaylı ulaşabilirsiniz. Tıklamanız yeterli.

ASIL SORU : Ajanslar arasındaki fiyat farkının sebebi :

Elbette ve maalesef ajanslardaki telif hakları kullanımları bunlarla sınırlı değil. Konumuza ilk başlarken söylediğimiz gibi telif hakkına tabii olan birçok konu var ve bunlardan biri bilgisayar programları. Eğer kurumsal bir şirket iseniz ve yine büyük rakamlarda ceza ödemek istemiyor bir de elbette KURALINA GÖRE oynamak istiyorsanız LİSANSLI PROGRAM kullanımı önemli bir hal alıyor.

Bu programlar elbette sadece tasarım amaçlı değil; aynı zamanda sunum hazırlama, iletişim kurma ve ajans planlamasında ve trafiğinde büyük yer teşkil eden süreç yönetimi ve denetimi alanlarına da hizmet ediyorlar.

Programlara sahip olmak elbette tüm marka sahiplerinin aldığı hizmetin kalitesini arttırıyor ve aynı zamanda pazar standartlarının ve çalışma düzeyinin uluslararası standartlarda olmasını sağlıyor.

Bu programlar belki lise ya da üniversite öğrencileri tarafından bedava ya da bazı hileli yollardan elde edilebilir; ancak biz kurumsal hayatta size hizmet verirken -en azından Paristanbul olarak- herhangi bir risk almadan, lisanslı ve son sürümleri kullanıyoruz.

Kullanılan programlar, font satınalımları, görseller ve daha birçoğu için ajansınız sizin için harcamalar yapıyor. Tabii fiyat farkını oluşturan tek şey bu da değil; şirketin gerçekten çalışan haklarını gözeterek tüm hukuksal süreçlerde doğru adım atması, dürüst davramnası da cabası.

Bu noktada da ajansların maliyetlerini karşılayabilmek için belirlenmiş olan fiyatlar arasında farklar doğuyor. Paristanbul neden pahalı diyen olmuştu değil mi :)

Fair Trade günümüzde oldukça popüler bir konu; bizim sektörümüzde ise Fair Trade gerçekten dürüst çalışmak, fikir ve hak çalmamaktan geçiyor. Durum bu noktaya geldiğinde de elbette fiyatlarda farklılıklar oluşuyor. E tabii kalite farkını bir yana bırakırsak :)

Size önerimiz her açıdan öncelikle her çalışanın hakkını koruyarak, sonrasında markanızın imajını zedelemeyecek adımlar atarak çalışmalarınızı yönlendirmeniz ve günün sonunda da kendi haklarınızı korumanız.

Stay with L.O.V.E.!

Not : Telif Hakları konusunda detaylı bilgiye : http://www.telifhaklari.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.

#aşkolsun #haklar #tasarım #ambalajtasarım #pazarlama #fikrisinaihaklar #paristanbul #blog #para #program #font #görsel #stokkullanım